Kistik Fibrozis

Kistik Fibrozis, çoğunlukla akciğerler olmak üzere pankreas, karaciğer ve bağırsaklar üzerine etki eder ve bu organlarda patojenlere uygun bir ortam sağlayarak enfeksiyona zemin hazırlar. Solunum sistemi bu hastalığın etkilediği başlıca sistemlerden biridir. Kistik fibrozis özellikle küçük hava yollarında mukus tıkaçlarına sebep olarak solunum yetmezliği tablosuna neden olur.

Otozomal resesif kalıtımlı olan Kistik Fibrozis, beyaz ırkta en yaygın görülen genetik hastalıktır ve insidansı 1/2.500’dir. Ülkemizde ise yapılan araştırmalarda insidansının 1/3000 olduğu tahmin edilmektedir.

Geçtiğimiz yüzyılda ölümcül seyreden bir çocukluk hastalığı olarak tanımlanırken, günümüzde hastaların yaşam sürelerinde belirgin bir uzama oluşmuştur.

Yenidoğan taraması, Kistik Fibrozisin tanısında ve semptomlarının yakalanmasında oldukça önemlidir. Kistik Fibrozisin bulgu ve semptomları hastalığın şiddetine bağlı olarak değişmektedir. Aynı kişide bile semptomlar zamanla ilerleyebilir veya gerileyebilir. Hatta bazı hastalarda semptomlar adolesan çağa ya da erişkinliğe kadar gözlenmeyebilir. Kistik fibrozislilerin terinde normal insanlara göre daha yüksek oranda tuz bulunmaktadır. Aileler çocuklarını öptükleri zaman bile terlerindeki fazla tuzu farkedebilirler. 

Diğer bulguların çoğunluğu solunum sistemi veya sindirim sisteminde görülür. Buna rağmen, pankreatit, diyabet, infertilite gibi atipik semptomlar da görülebilir.

• Balgamlı inatçı öksürük

• Hırıltılı solunum

• Nefes darlığı

• Egzersiz intoleransı

• Tekrarlayan akciğer enfeksiyonları

• Düzelmeyen sinüzit ve nazal polip

Pankreastan ince bağırsağa sindirim enzimlerini taşıyan yol bloke olur. Bu blokajdan sonra sindirim enzimleri kullanılamaz. Bu nedenle yenilen besinlerin sindirilememesinden dolayı oluşan semptomlar:

• Kötü kokulu, yağlı dışkılama

• Büyüme geriliği

• Mekonyum ileusu

• Kabızlık

Kistik Fibrozis tanısında en önemli laboratuar testi pilokarpin iyontoforezi ile üç ayrı dönemde toplanan 100 mg terde klorür konsantrasyonunun 60 mmol/L’nin üzerinde olmasıdır. Bu test kesin tanı konulması için yeterlidir.

Kistik Fibrozis dışındaki bazı hastalıklarda (hipotiroidi, malnütrisyon, herediter nefrojenik diabetes insipitus, glikojen depo hastalıkları, tedavi edilmemiş adrenal yetmezlik) da terde klor seviyesi yüksek çıkabilir. Öykü, fizik muayene ve diğer laboratuvar testleri ile ayırıcı tanı yapılabilir. Nazal epitelde elektriksel potansiyel farkının ölçülmesi, genetik yönden inceleme gibi daha ileri yöntemlerin yanı sıra; KCFT, abdominal ultrasonografi, pankreas işlevlerinin değerlendirilmesi, yağ malabsorbsiyonu tayini, solunum yollarına ait sekresyonların mikrobiyolojik olarak incelenmesi gibi daha kolay testler de kistik Fibrozis ayırıcı tanısına yardımcıdır.

Kistik Fibroziste, klor kanallarını kodlayan gende mutasyon olup, cAMP bağımlı Kistik Fibrozis Transmembran Proteini’nde (CFTR) defekt vardır. Avrupa ve Kuzey Amerika'da en sık görülen mutasyon, delF508 mutasyonudur. Ülkemizde ise %25 dolaylarında delF508 mutasyonu vardır.

Kistik Fibrozis hastalığının kesin bir tedavisi yoktur. Hastaların şikayetlerini hafifletmek ve ek hastalıkların oluşma riskini azaltmak için çeşitli tedavilere başvurulur. Bunlar mukusun kalınlığını ve yapışkanlığını azaltan ilaçlar, antibiyotikler, hava yollarını genişleten ilaçlar, bazı bağırsak ameliyatları ve fizik tedavi uygulamaları şeklindedir.

Tedavide hedef Kistik Fibroziste hastalığın solunum yollarında ortaya çıkmasına yol açan tüm mekanizmaları kapsamalıdır. Solunum yollarındaki sert, yapışkan, bol sekresyonun temizlenmesi her dönemde hastaları rahatlatan bir önlem olup çeşitli fizyoterapi yöntemleri ve aletleri ile olumlu sonuçlar alınmaktadır. Bronkodilatatörler mukus klerensini artırmak ve bronkodilatasyon yapmak için fizyoterapi öncesi kullanılabilir ve hastalarda sık görülen aşırı duyarlı solunum yollarının tedavisine de destek olabilmektedir. 

Kistik Fibroziste gastrointestinal bulguların tedavisinde temel nokta pankreatik enzimlerin öğünlerden hemen önce ya da birlikte alınmasını sağlamaktadır. Pankreatik enzimleri içeren proteaz, amilaz ve lipazdan oluşan tedaviler bu biçimde alındığında malabsorbsiyon bulguları ortadan kalkar, gaita görüntüsü ve sayısı normale döner, hasta hızlı kilo almaya başlar.

Referanslar

1. Welsh M., Ramsey B.W., Accurso F.J., Cutting G.R. Cystic fibrosis. In: Scriver C.R., Beaudet A.L., Sly W.S., Valle D., Childs B., Vogelstein B., editors. The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Disease. 8th ed. McGraw Hill; New York, NY, USA: 2001. pp. 5121–5188

2. Gürson CT, Sertel H, Gürkan M, Pala S. Newborn screening for cystic fibrosis with the chloride electrode and neutron activation analysis. Helv Paediatr Acta 1973; 28: 165–74

3. Yilmaz E, Erdem H, Ozguc M, Coskun T, Ozcelik U, Gocmen A, et al. Study of 12 mutations in Turkish cystic fibrosis patients. Hum Hered 1995;45:175-7.

4. Farrell PM, et al. Diagnosis of Cystic Fibrosis: Consensus Guidelines from the Cystic Fibrosis Foundation. J Pediatr. 2017 Feb;181S:S4-S15.e1. doi: 10.1016/j.jpeds.2016.09.064. Erratum in: J Pediatr. 2017 May;184:243. PMID: 28129811.

5. Cohen-Cymberknoh M, et al. Managing cystic fibrosis: strategies that increase life expectancy and improve quality of life. Am J Respir Crit Care Med. 2011 Jun 1;183(11):1463-71. doi: 10.1164/rccm.201009-1478CI. Epub 2011 Feb 17. PMID: 21330455.

6. Ramsey BW. Management of pulmonary disease in patients with cystic fibrosis. N Engl J Med. 1996 Jul 18;335(3):179-88. doi: 10.1056/NEJM199607183350307. Erratum in: N Engl J Med 1996 Oct 10;335(15):1167. PMID: 8657217.